۱ پیشگفتار

۱-۱ ظهور واژه شناسی

محققان زبان همواره از اهمیت واژه آگاه بوده‌اند، امّا بررسی ساختار درونی واژه‌ها به عنوان زیرمجموعه‌ای از زبان‌شناسی تا قرن نوزدهم تحقق پیدا نکرد. با این حال ، واژه‌شناسی همیشه اهمیت داشته است ، کما اینکه ، بطور مثال ، پانینی دانشمند قرن چهارم قبل از میلاد در دستور زبان سانسکریت خود تحت عنوان استادیائی به اهمیت همه‌جانبه‌ی آن اذعان داشته است.

واژه‌شناسی در بازسازی خانواده‌ی زبان‌های هند و اروپائی در اوائل قرن نوزدهم نقشی بنیادین ایفا کرده است. فرانتس پاپ طی انتشار نتایج تحقیق خود در سال ۱۸۱۶ ادعایی را که ابتدا ، از سوی سرویلیام جونز در سال ۱۷۸۶ مطرح شده بود تأیید کرد. بر پایه‌ی این نتایج زبان‌های سانکسریت ، لاتین ، فارسی و ژرمنی صاحب ریشه‌ای مشترکند. شواهد مورد نظریاب بر مقایسه‌ی افزونه های دستوری واژگان این زبان ها استوار بود.

جیگوب گریم که معاصر پاپ بود اثر کلاسیک خود را تحت عنوان دستور زبان داچ بین سال های ۱۸۳۷-۱۸۱۹ منتشر ساخت. گریم با مقایسه‌ی تحلیل نظام های صوتی و الگوهای واژه به بیان چگونگی تطوّر دستور زبان‌های ژرمنی و ارتباط بین زبان‌های مزبور با دیگر زبان‌های هند و اروپائی پرداخت.

بعدها لغت‌شناسی بنام ماکس مول ، تحت تأثیر نظریه‌ی تکاملی داروین طی سخنرانی‌های خود در آکسفورد در سال ۱۸۹۹ گفت که مطالعه تکامل واژه ها ، تکامل زبان‌ها را روشن خواهد کرد. درست مانند زیست‌شناسی که ریخت‌شناسی تکامل موجودات را از طریق کاوش انواع آنها بررسی می کند. ادعای مشخص ماکس مولر این بود که مطالعه‌ی ۴۰۰ تا ۵۰۰ ریشه‌ی بنیادی از صورت‌های پیشین هندی – اروپائی در بسیاری از زبان های اروپا و آسیا کلید کشف منشأ زبان بشری است ( ر.ک مولر ، ۱۸۹۹ نقل شده در ماتیوس ۱۹۷۴)

ادعاهای مربوط به زبان ، از جمله آنچه هم‌اکنون ذکر شده ، در آغاز تاریخ واژه‌شناسی رها شد و از آن به بعد این حوزه به عنوان گرایشی اساساً همزمانی تلقی شد. در این گرایش ، آنقدر که اصرار بر مطالعه‌ی ساختار واژه‌ها در یک دوره مشخص از حیات هر زبان بود ، بر بررسی تطوّر آنها پافشاری نمی شد. امّا عیلرغم اتفاق‌نظر زبان‌شناسان در این باب ، واژه‌شناسی آنچنان که پس از این خواهیم دید در مسیری متحول در قرن بیستم را پیمود.